پرداختن به این موضوع که چرا نتیجه انتخابات قابل پیش بینی نیست، مستلزم
.نگاهی چند جانبه پیرامون این رخداد اجتماعی است
،در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که ، علیرغم انتخاب عنوانی با این مضمون
که البته بی ارتباط با انتخابات اخیر نیست، پیش بینی نتایج حاصل شده از
انتخابات در سراسرجهان همیشه از مسائل پیچیده بوده است. چرا که با بررسی
.و تتبع در نتایج انتخابات در سایر کشورها، ما شاهد نتایج محیر العقول هستیم
،ناگز یر هستیم در کنار نگاهی چند جانبه و از دیدگاه ارتباطی و مخاطب شناسی
.موارد گوناگونی رادر رابطه با آنچه که در انتخابات اخیر اتفاق افتاد ، بررسی کنیم
چرا که نتیجه گیری از این مطلب باید مفید حال خوانندگان و از جنس فرهنگ
این مرز و بوم باشد. پس در این مقاله با ذکر مسایل جانبی مربوط به امر انتخابات
.در ایران، دلیل انتخاب عنوان فوق را استدلال خواهم کرد
مثال هایی از انتخابات کشورهای دیگر ما را در جهت دهی به این مبحث یاری خواهد
: رساند
مخالفان ؛ شرکت در رفراندوم مربوط به اصلاحات سیاسی را که در سال 1976 در"
اسپانیا برگزار می شد، تحر یم کردند، اما 77% رای دهندگان پای صندوق‌های رای
.رفتند
در انتخابات ماه مه 1984 مجلس ملی فیلیپین علی رغم در خواست گروههای مخالف
.چپ، که در انتخابات شرکت نکنید، 80% رای دهندگان پای صندوق‌های رای رفتند
در انتخابات 1985 مجلس ملی پاکستان، با آن که احزاب سیاسی آ ن را تحر یم کرده
"(بودند، شماری از نامزدهای مخالفان انتخاب شدند.(1
مثالهای بالا ما را بدین نکته توجه می دهند که موضوع ( امکان پیش بینی نتیجه
نهایی یک انتخابات) هر چند که محال نیست، اما در ارتباط تنگاتنگ با مختصات
.گوناگون هر جامعه است
به عبارت دیگر یک بررسی واقع گرا در کنار توجه به عناصری مثل آداب و رسوم و
.علایق یک جامعه، می تواند پیش بینی نتایج را دقیق تر بسازد
بعنوان مثال "در جریان انتخابات هفتمین دوره ر یاست جمهوری ایران(دوم خرداد)، که
نتیجه آن از پیش بر خلاف گذشته غیر قابل پیش بینی بود، تعامل در بین مردم بسیار
افزایش یافت. دراینجا دانشجویان و جوانان تحصیل کرده به دلیل مقام، منزلت و احترامی
که در خانوادها داشتند، بخشی از نفوذ مندان جامعه را تشکیل دادند، وبه عنوان عناصر
فعال، نقش موثری در انتخابات این دوره ایفا کردند.آنها نسبت به گروههای دیگر از
ویژه گی های خاصی برخوردار بودند. از جمله نسبت به دیگران بیشتر از وسایل
ارتباط جمعی بویژه مطبوعات استفاده می کردند. دانش آنها نسبت به هم گروه هایشان
.بیشتر بود، نسبت به اطرافیان خود به دلیل جوانی جسورتر و معقولانه تر می اندیشیدند
"(و تجدد طلب تر بودند، و در مجموع نسبت به دیگران اعتماد بیشتری را جلب کردند.(2
پیش بینی نتایج انتخابات از طرف کارشناسان و دیگر افراد جامعه نیز معمولا دو نتیجه
متفاوت دارد. البته با همه تفاوت‌ها ، هر دو گروه می توانند در پیش بینی نتیجه نهایی دچار
.اشتباه شوند
،انتخابات در کشور ما و بحث و گفتگو در اطراف آن نمی تواند فارغ از خاستگاه فرهنگی
وضعیت اقتصادی، سطح آگاهی و اقتضای تاریخی باشد. که واضح است افراد عادی جامعه
.امکان مداقه در این نکات ظر یف را به سختی خواهند داشت
برای بررسی دقیق این موضوع، عناصرتشکیل دهنده ارتباطات میان فردی و اجتماعی در هر کدام از
.جوامع، به صورت جداگانه باید مورد دقت و بررسی قرار بگیرد
علیرغم اینکه بسیاری از عناصر شکل دهنده یک ارتباط دو سویه، محدود به نوع
فرهنگ‌ها نمی شود، ولی جستجو در دایره رفتارها، آداب و رسوم زندگی یک
.جامعه نمونه، مسیر کنکاش و تحقیق را در رسیدن به پاسخ نهایی کوتاهتر خواهد کرد
به راستی به گونه ای که بارنلوند گفته است، مطالعه ارتباطات به ما این توان را می دهد "
را در درون یک نظام (Avoidance) و دفع (Attraction)که خطوط اساسی جذب
.اجتماعی در یابیم
و نیز هم او نوشته است که مطالعه ارتباطات ما را بر آن می دارد، که توانایی خود را
در پیش بینی اینکه منشاء پیام کجا می تواند باشد، به کجا میرود ، و چگونه دریافت
.می شود تقو یت کنیم
شاید بارها و بارها در مورد افراد سرشناس و محبوب اند یشیده ایم و با خود گفته ایم
چگونه آنان به این درجه از شهرت و محبوبیت رسیده اند؟ چگونه برخی از آدمها در تمام
جلسات و محافل چه دوستانه و چه رسمی، در اندک مدت خود را مطرح کرده، و با گفتگو
با دیگران و با آمیختن با آنها جایی در قلب آنها برای خود می گشایند. و چگونه عده ای دیگر
در گوشه ای نشسته و در خود فرو میروند و از پذیرش دیگران ابا دارند؟
شاید بارها با خود اندیشیده اید که چرا خود شما با برخی از افراد زودتر و راحت تر
ارتباط برقرار می کنید ، و با برخی دیگر سخت تر و یا اساسا تمایلی به ایجاد ارتباط با
"(آنان ندارید؟(3
در انتخاب فردی به عنوان ر ییس جمهور، عناصر بسیاری دخالت دارند. این فرد باید
.توانایی پاسخگو یی به نیازهای حقیقی جامعه را داشته باشد
همگی ما کم یا بیش از تفاوت خواسته ها و نوع فضای انتخاباتی در دوم خرداد و 27 تیر
ماه، آگاه هستیم. و نتایج حاصله از انتخابات و تفاوت آراء و افکار ظاهری دو منتخب
.مردم را در این دو برهه تار یخی می‌دانیم
به دوم خرداد و حاشیه آن اشاره کوتاهی شد. اما بیست و هفتم تیر ماه و انتخاب محمود
احمدی نژاد را چگونه می توان آنالیز و بررسی کرد؟
ذکر این نکته در اینجا لازم است که آیا اظهار نظر با بهره گیری یک‌طرفه از شایعات
منتشرشده، اخبار غلط و بعضا مغرضانه بعضی از شبکه ها، سایتهای اینترنتی، و
،رسانه هایی که در جهت مخالفت با کل انتخابات و برگزاری آن به انتشار اخبار می پردازند
غیر از هدر دادن وقت خود و خوانندگان، نتیجه ای دارد؟
در یادداشتی دیگر نوشته بودم که بر حسب تجربه، آگاهی از نتیجه واقعی انتخابات را باید
صبح روز بعد از انتخابات از طرف رسانه ها، به انتظار نشست. من با توجه به آراء
غیر قابل پیش بینی که در چند برهه انتخاباتی به صندوق‌ها ریخته شد، می دانستم که
باید سکوت کرد و انتظار کشید. و من و شما دیدیم که همینطور شد. تا ساعت 30/2 نیمه
شب، که از اینترنت خبر افزایش آراء آقای احمدی نژاد را دیدم، باور داشتم که آراء آقای
.هاشمی بخاطر اجماع احتمالی آراء هواداران دیگر کاندیداها در دور اول، بیشتر خواهد بود
.ولی همه
شاهد بودیم که مردم انتخاب دیگری را اولو یت دادند
لازم است اشاره کنم که راقم این سطور کاری به رسانه ها و افرادی که با ابزار های
.گوناگون در
ضدیت با ر ییس جمهور و امر انتخابات اشتغال وقت و خاطر دارند ،
ندارم. خب هر فکر و منطقی در حد و اندازه های خودش و به تناسب حقوق خویش قابل احترام
رسانه ها سالهاست که عادت داده ایم. یادم میآید که با چه حرص و ولعی سال 59 و 60 اخبار
.رادیوهای خارجی را پی گیری میکردم .عرض کردم که افکار این دوستان نیز قابل احترام است
اگر بخواهیم در آراء و نظر یات مثل بعضی ها، متلا ظاهر فلان کاندیدا و یا قول و قرارهای
.دیگری را به مضحکه بگیریم، صاحب اختیار هستیم. و البته اظهار نظر ما دقیق نخواهد بود
منطق حکم می کند که آراء و نظریات مندرج در این نوشتار، با گرایش عقل مدارانه و نه
.مغرضانه و بدون جانبداری از یک فرد خاص باشد
در انتخابات دور چهارم مجلس شورای اسلامی، سه نفر نمایندگان منتخب ، بر خلاف انتظار
همه و بصورت غیر قابل باور، این افراد بودند: نفر اول ، حجت الاسلام حسینی، مجری
برنامه تلویزیونی اخلاق در خانواده که شنبه شب ها پخش میشد. نفر دوم، آقای دکتر جواد
.لاریجانی که مهمان قریب به اتفاق برنامه تفسیر سیاسی عصر پنج شنبه ها بود
نفر سوم، مرحوم حجت الاسلام ابوترابی، که سالیان متمادی اسیر جنگی و در بند زندان‌های
.رژیم سابق عراق بود
تا قبل از اعلام نتایج، هیچکس انتخابی اینگونه را پیش بینی نمی کرد. در این رابطه مطالب
.گوناگونی می توان عنوان کرد، اما شما خود افکار و خاستگاه اکثر یت جامعه را بررسی کنید
و فرهنگی دارند، در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری اخیر دست به انتخاب
.چه هدفی را از این انتخاب پی گیری می‌کردند؟
.می توان طول سخن داد، که به آنها اشاره ای مختصر خواهم داشت
غیر از خصوصیات بارز فردی، اخلاقی و اجرایی، که مردم از شهردار سابق تهران
بخاطر عملکردش سراغ دارند، و همچنین نحوه هز ینه های وی برای انتخابات و سلوک وی
با مخالفانش، و بدون در نظر گرفتن تمام اینها، نحوه عملکرد مخالفان و تحر یم کنندگان وی
.نیز قابل تعمق و بررسی است
اولین شایعه منتشره در باره وی، خبر جعلی دست داشتن وی در قتل دکتر قاسملو در آلمان
بود. که تیم احمدی نژاد هم برای مقابله، اخبار دست داشتن وی در انتشار گاز سارین در
متروی توکیو، انفجار در اوکلاهماسیتی، واقعه یازده سپتامبر، و اتهاماتی از این دست
.تا انفجار بمب اتمی در هیروشیما را به وی نسبت دادند
خبر حضور در جریان گروگان گیری در سفارت، که البته بعد از انتخابات مطرح شد، نیز
کارکردی موثرتر از شایعات قبلی نیافت. بله، شما متوجه منظور من شده اید! اینها همگی
.در نزد عقل سلیم، فقط به بیطرفی و شاید هم به بهتر بودن احمدی نژاد گواهی می داد
.اتفاقاتی مثل حمله به شخصیت وی در جلسات تلویزیونی معرفی کاندیداها، را نیز به آن اضافه کنید
و باید توجه داشت که نرم خویی وی در برخورد با مخالفان، و زندگی بی آلایش وی
و مثلا خبر موثق صرف نظرکردن وی از حقوق ماهیانه خودش در شهرداری، که طبق
قانون حق وی است، و از قبل 24 ماه که از انتساب وی میگذرد، 48 میلیون تومان
.ناقابل می شود، همگی در انتخاب غیر قابل باور وی، نقشی بسزا داشت
این عناصر بواسطه جایگاه زمانی ایرانیان و در گیر بودن شدید آنان با مسایل بغرنج
.اقتصادی، بسیار مورد توجه رای دهندگان قرار گرفت
همگی بعد از این همه سالهای پر فراز و نشیب و مشحون از مشقت، بدنبال کسی هستند
که عامل به اصولی تر ین مبانی فرهنگ شان باشد. براستی این مبانی و فاکتورها چیست؟
.اینکه فرد منتخب خود را در سطح پایین ترین افراد اجتماع بداند -
تمام و کمال در خدمت مردم بوده و اراده ای برای افزایش منافع شخصی و خانوادگی -
.خود نداشته باشد
.اهل تملق و چابلوسی نبوده و برای حفظ منافع مردم و حق گو یی ، فردی شجاع باشد -
.خدمت به ضعفا و مستمندان سرلوحه رفتار و کردار وی باشد -
و موارد دیگر که اکثر یت جامعه بخاطر تنگناهای اقتصادی موجود، شاید در ردیف اصلی تر ین
.خواسته هایشان باشد
چند سالی است در بحث بین دوستان و اساتید در سر کلاسهای درس دانشگاهی، بشدت
مدافع این نظر یه بوده ام که جامعه ما با ظرفیت های بسیار آشکار و پنهان، محتاج فرد و
افرادی است که قالب های مو جود را فرو بریزند، به نفع مردم کار کنند، و مال و وقت
مردم و خودشان را تلف نکنند. مدتهاست که قایل به ارایه کیفیت مطلق در تمامی خدمات
محصولات والبته به هر قیمت، هستم. و این مهم تنها راه پایان دادن به مشکلات کوناگون
.اقتصادی، فرهنگی، معیشتی وامثالهم، وراه رسیدن به توسعه واقعی و همه جانبه است
علاقه ایی ندارم که مانند خیلی ها، در بحث های سیاسی و اجتماعی و با نظریه پردازی
.غیرعلمی، بحثی را آغاز کرده و به پایان ببرم. ایراد مطلب و عقیده باید دردی را دوا کند
صرف نظر از اینکه نوع نظر یه پردازی در اینگونه مباحث شمایلی یکنواخت و ثابت پیدا
.کرده است
. بدون تردید یافتن مدل ریاضی برای پدیده ها ، طبیعی یا انسانی، بسیار شیرین است "
و عالم (دانشمند) بیشترین احساس امنیت را می کند. اگر بتوانیم برای رفتار انسانها
درست مانند رفتار یک جسم ثقیل در یک میدان ثقل، قواعد دینامیک را بنو یسیم، درآن
صورت نه تنها تار یخ را می فهمیم، بلکه پیش بینی حوادث عالم بسیار دقیق و قابل
.محاسبه خواهد بود
،اما چرا این امید و آرزو ، علیرغم تلاش بزرگانی چون کنت، وبر، پارسنز و دیگران
جامه عمل نپوشید؟
آیا این بیماری به علت نارس بودن جامعه شناسی است، و یا مسئله یک گیر اساسی دارد؟
باید گفت جامعه شناسی در نیمه دوم قرن بیستم به این نتیجه رسیده است که این پروژه
هیچ شانسی برای توفیق ندارد. و مشکل عمده در اراده انسانهاست. مادام که انسان بعنوان
"(یک عنصر عامل مطرح است، نمی توانیم دنبال قوانین دینامیک رفتار وی باشیم.(4
در رابطه با جامعه ایرانی، همگان به این موضوع واقفند، که بواسطه مشارکت آنان در
بحبوحه های مختلف و همکاری متمرکز آنان در فعالیتهای گروهی و جمعی، مانند پیروزی
انقلاب اسلامی، روند جنگ تحمیلی، و در آخر دست و پنجه نرم کردن با محدودیت ها و
کمبودهای گوناگون اقتصادی و ... از آنان افرادی صاحب تحلیل و اندیشه سیاسی ساخته
.است
،در انتخابات دور نهم ریاست جمهوری، آنها حداقل قادر بودند، با بهره گیری از تلویزیون
پیشینه، گفتار و عکس العمل های کاندیداها را بررسی کنند. دقیق بودن رسانه و مدیوم
تصو یر در انتقال بی پرده پیامها ، بر اهل نظر روشن است. با توجه به این اصل، در
صورت محاسبه جوانب یک پیام تبلیغی، میتوان از اثرات مورد انتظار در تبلیغات بهره
.برد. که البته عکس این موضوع نیز صدق می‌کند
به همین خاطر در امر مهمی مانند انتخابات، مخصوصا ریاست جمهوری، استفاده از
نظرات کارشناسان خبره در امر تبلیغات ضروری است. همچنین توجه به رسانه ها و
کارکرد بی بدیل آنها و اینکه" در شکل دادن به افکار عمومی، رسانه ها خیلی دقیق عمل
،می کنند. اینکه روزنامه ها و رسانه های جمعی هم می توانند دست به روشنگری بزنند
.و هم می تواننند اوضاع را تاریک تر کنند" (5) ، نیز از نکات قابل گفتگو است
:برلو ، مهم تر ین مسایل مربوط به مخاطبان را، با سوالهای ز یر مطرح می کند "
مخاطبان اصلی پیامهای ارتباطی کدام طبقه و قشر از مردم هستند؟ *
مخاطبان پیام پیرامون موضوع پیام از قبل چه می دانند، و تا چه اندازه و به چه صورت *
با آن آشنا هستند؟
کدام یک از سنت و عاداتی که مخاطبان دارای آن هستند، در نحوه بر خورد ایشان با پیام *
موثر است؟
مقام اجتماعی و وضعیت اقتصادی مخاطبان پیام به چه صورت است؟ *
چه نوع طرز تفکر و عقیده ای قبول پیام ارتباطی را برای مخاطبان ، دشوار می کند؟ *
"(قدرت مخاطبان در درک مفاهیم مجرد و ذهنی تا چه اندازه است؟ (6*
تبلیغات انتخاباتی اگر متاثر از فضای بروکراتیک و غیر واقع بینانه باشد، و کارگزاران تبلیغ
احیانا امکان دقت نظر کارشناسانه در رابطه با مطالبات حقیقی جامعه را نداشته باشند، نتیجه
،چرا که در امر پر اهمیت اقناع مخاطبان، غافل بودن از خاستگاه و دیدگاههای حقیقی آنها
.می تواند نتیجه عکس به دنبال بدنبال داشته باشد
باید گفت که طرز تفکر مبتنی بر ارتباط به منظور اقناع و کسب نتایج مورد نظر، چنان در "
میان برنامه ریزان توسعه و کارگزاران دگرگو نی های اجتماعی حاکم است که با وجود
توجه بعضی از محققان به نیازهای انسانی در زمینه بیان، رابطه و مشارکت، هنوز این
،مفاهیم به گونه ای مناسب، ارزش گذاری نشده اند. در واقع وقوف به اهمیت این مفاهیم
بیشتر سبب شده است که در جهت تحکیم و تقو یت تکنیکهای اقناع و فریبکاری و دستکاری
(مفکری، به کار گرفته شوند. (7
در آخر و بعنوان نتیجه بحث، باید اذعان کرد که افکار عمومی حاکم در یک جامعه، هزارتو یی
پیچیده و رازی نهان است. بله کلید معما در اینجاست. بنیان های یک جامعه، بوسیله افکار
عمومی استوار گشته و یا فرو می ریزد.هز ینه ها و
آرزوهای سیاسی، در صورت عدم توجه
به این مهم، به سادگی از دست خواهند رفت. بسیاری از اوقات ، بیان یک پیام یا جمله ناصحیح
.اثرات غیر قابل انتظاری را در نزد افواه جمعی ، بجای خواهد گذاشت
قدرت انکار ناپذیر افکار عمومی ، که در مورد ایرانیان نیز قابل استثناء نیست، باید مورد
توجه یک کاندیدا و یا صاحب یک پیام تبلیغاتی باشد. وی باید سوابق رفتاری جامعه متبوعش
را در مواقف مختلف سیاسی و حداقل انتخابات گذشته ، حتما بررسی کرده، و مسایل گوناگون
را در نظر بگیرد. در این صورت است که خواهد توانست، افکار عمومی و خواست مردم را
.به خدمت خود بگیرد
ژاک نکه ، وز یر دارایی لو یی شانزدهم در آغاز انقلاب فرانسه، بواسطه روی گردانی "
سرمایه گذاران در بورس پاریس، برای نخستین بار به "افکار عمومی" توجه کرد و این واژه
را به کار برد. او می گفت" قدرت افکار عمومی قدرت ناپیدایی است که بی گنج و بی محافظ و
".بی ارتش، برای شهر، برای دربار و حتی برای قصر پادشاهان ، قانون وضع می کند
،افکار عمومی دادگاهی است که در آن همه مردانی که نگاه ها را بسوی خود برمی گردانند
ناچارند حضور بیابند و پاسخگو باشند. افکار عمومی در جایگاه خود ، انگار که بر تخت
.نشسته باشد، جایزه میدهد، تاج بر سر میگذارد وشهرت ها و آوازه ها را افزایش می دهد
: همچنین گابر یل تارد، اندیشمند فرانسوی، آن را چنین توصیف کرد
عقیده برای مردم، به مثابه روح است در جان. به عبارت دیگر ، افکار عمومی مجموعه ای"
"(از داوری های مردم در بار ه مسایل روز است، که مورد پذیرش بیشتر افراد جامعه است. (8
: منابع
، هانتینگتون، ساموئل/ موج سوم دموکراسی، ترجمه دکتر احمد شهسا، انتشارات روزنه *
سال 1381، ص 207
،دادگران، سید محمد/افکار عمومی و معیار های سنجش آن، انتشارات مروار ید، سال1382 *
ص58
فرهنگی، علی اکبر/ ارتباطات انسانی، موسسه خدمات فرهنگی رسا، سال 1374، ص 235 *
تافلر، الو ین/ تغییر ماهیت قدرت، مرکز ترجمه و نشر کتاب، سال 1370، مقدمه کتاب، به قلم *
دکترمحمد جواد لاریجانی
،مولانا، سید حمید/گسترش ارتباطات بین الملل، علل و پیامدها، فصلنامه پژوهش و سنجش *
شماره 32، سال 1381، ص 13
،میر سعید قاضی، علی/ اسماعیلی، حامد/ مخاطب شناسی و افکار سنجی در *
رسانه های جمعی ، انتشارات مرکز برنامه ر یزی و آموزش نیروی انسانی، سال 1381، ص 21
،محسنیان راد، مهدی / ارتباط شناسی، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران *
مقدمه کتاب، به قلم دکتر کاظم معتمد نژاد
، دادگران، سید محمد/افکار عمومی و معیار های سنجش آن، انتشارات مروار ید، سال1382 *
ص17
